– ;To
gf/fo0f ;/bf/
Pd= P= -c+u|]hL_, Pd= P= -dfgjzf:q_, Pd= lkmn= -c+u|]hL_
k|fWofks, ;]G6 h]leo;{ sn]h, dfOlt3/, sf7df08f+}
g]kfn ax'eflifs,
ax'cfoflds, ax';fF:s[lts /fHo xf] . ljleGg ;d'bfosf dlg;x¿ cfcfˆg} ;+:s[lt,
k/Dk/f tyf To;sf klxrfgsf ;fy a:b} cfPsf 5g\ . x/]s hft hfltn] cf–cfˆg}
k/Dk/fnfO{ lz/f]wfo{ ub}{ cfO/x]sf 5g\ . pgLx¿sf ;fF:s[lts klxrfg g} pgLx¿sf]
hftLo klxrfgsf] dfWod xf] . cf–cfˆgf /Llt l/jfh, k/Dk/f, rfnrngnfO{ tyf wd{
;+:s[ltnfO{ dgfpFb} cfpg' pgLx¿sf] jf:tljs klxrfg xf] . log} w]/} hfltx¿sf]
aLrdf cfˆgf] a]Un} klxrfg ;+:s[lt lnP/ cfˆgf] kl/ro :yfkgf ug{ ;kmn Pp6f hflt
xf] afFt/ hflt . of] hflt g]kfnsf] !$ j6f lhNnfdf a;f]af; u/]sf] kfOPsf] 5 . h;
cg';f/ o; hfltsf] ;+Vof %%,!)$ /x]sf]5 . -/fli6«o hgu0fgf ;g\ @)!! M !$%_.
/fli6«o hgu0fgf
-;g\ @)!!_ cg';f/ g]kfndf !@# efiff af]lng] !@^ hfthfltx¿ /x]sf 5g\ . w]/} hfthfltx¿
;do ;fk]If rNg g;s]/ cfˆgf] hflto tyf ;fF:s[lts klxrfg u'dfpg uO/x]sf 5g\ . of]
hftLsf dflg;x¿n] cfkm"nfO{ …;/bf/Ú eGg ?rfpb5g\ . h;sf kl5 nfdf] Oltxf;
/x]sf] 5 .
afFt/ ;/bf/sf] hftLo Oltxf; M
afFt/ hflt g]kfnsf]
!@ j6f lhNnfx?df a;f]af; ub}{ cfPsf] hflt xf] . of] hflt ef/tsf] ;x/;f, b/e+uf,
k"l0f{of / dw'jgL lhNndf a;f]jf; ub}{ cfO/x]sf] hflt xf] . ef/tsf ljleGg
/fHodf d';ndfg zf;sx¿sf] cfqmd0f tyf pgLx¿n] lbPsf] 8/ / qf;n] of] hflt
ToxfFaf6 ltQ/ ljQ/ x'g yfNof] . d'un ;d|f6x¿n] klg of] hfltnfO{ g} nIo agfO{
cfqmd0f ug]{, k'¿ifx¿nfO{ xTof ug]{, wgdfn n'6\g] tyf dlxnfx¿nfO{ anfTsf/ ug]{
u/]sf] eP/ of] hflt a;fO{ ;/L g]kfnsf] t/fO{ e"–efusf] 3gf h+un5]pdf af;
a:g afWo eof] -If]qL !((# M &#_. t/fO{sf] h+un5]pdf a:g yfNbf oL hfltsf]
s'g} gfd lbOPsf] lyPg . g]kfnL a[xt zAbsf]ifdf …afFt/Ú zAbsf] cy{ lbPsf] 5}g .
afFt/ zAbsf] cy{ hfGgsf] nflu k|rlnt nf]ssyfdf hfg'k5{ . k|rlnt nf]s syfcg';f/
z'¿ ;'¿df afFt/x¿ h+unsf] 5]p5fpdf a:g yfn]sfn] logLx¿nfO{ afFt/ elgPsf] eGg]
egfO{ 5. …agÚ eGgfn] h+un a'lemG5 eg] …t/Ú eGgfn] d'gL jf glhs eGg] a'lemG5 .
kl5 jgt/nfO{ afFt/ eGg yflnof] . h;sf] cy{ h+unsf] glhs a;f]af; ug]{ eGg]
a'lemG5 . o;} syg;Fu ldNbf]h'Nbf] afFt/ ;d'bfonfO{ 3gf h+unsf] 5]pdf a:tL
a;fNg] hflt xf] / oL ;d'bfon] c¿ hfltx¿sf] ;+:s[lt tyf k/Dk/fnfO{ cg'z/0f ub}{
cfPsf] xf] eGg] s'/f g]kfnsf] laleGg hfthftLsf] af/]df cWoog ug]{ qmddf emfn]
pNn]v u/]sf 5g\ -emf !(%# M !)#_.
To;} u/L ljb]zL
ljåfg la= x8;gn] O{=;+= !*$^ df cf;fdb]lv t/fO{ If]q;Dd e|d0f n]vdf afFt/
k"lj{ g]kfnsf] t/fO{ If]qdf !$$ jif{ cufl8b]lv a;f]af; ub}{ cfPsf ;d'bfo
x'g\ eGg] pNn]v u/]sf 5g\ - O{=;+= !**^ M %#_ . h;sf] lx;fj ubf{ g]kfndf of]
hfltsf] a;f]af; #)) jif{eGbf klxn]b]lvsf] xf] eGg] v'Ng cfpF5 .
Zff]wstf{ ls/0fbQ pkfWofon] emfkf, df]/+u
/ ;'g;/L lhNnfsf clt lk5l8Psf hfltsf] ;j]{If0f ug]{ l;nl;nfdf of] ;d'bfonfO{
csf{sf] v]taf/Ldf alga'tf] u/L hLjg wfGg], ;fgf] emf]k8Ldf a:g], lzIffdf Hofb}
kl5 k/]sf] hfltsf] ¿kdf b]vfPsf 5g\ -pkfWofo @)$! M #&_ .
lgs} klxn] d';ndfg zf;sx¿af6 kLl8t eO{
h+undf a;f]af; u/] klg ;do ;dodf ltg} d';ndfg ;d'bfosf s]lx dlxnfx¿n] afFt/
;d'bfonfO{ ltgLx¿sf] b'Mvaf6 d'Qm x'g s]lx pkfo atfP . h; cg';f/ afFt/ ;d'bfon]
3/ cufl8 ;F'u'/ kfn]df d';ndfgx¿n] cfqmd0f gug]{ jf ;'Fu'/ kfn]sf] 3/tkm{
kms]{/ gx]g]{ eGg] pkfo lyof] . To;kl5 afFt/ ;d'bfosf dflg;x¿ 3/ cufl8 ;Fu'/
kfNg yfn] . h;n] ubf{ s]lx xb ;Dd of] ;d'bfo ;'/lIft x'gyfNof] .
uf]bgf k|yf M
af/Daf/
d';ndfgx¿af6 kLl8t afFt/ dlxnfx¿sf nflu ltg} d';ndfgsf s]lx dlxnfx¿n] Pp6f h'lQm ;'emfP . pgLx¿s}
egfOdf d';ndfgx¿ s'g} klg cfOdfO{n] z/L/df s[ltd 6f6"
-uf]bgf_ vf]k]sf] 5 eg] To:tf cfOdfO{x¿nfO{ pgLx¿ cz'4 7fG5g\ / glhs klg cfpFb}gg\ egL s]lx d'l:nd dlxnfx?n] xNnf km}nfP . pgLx?sf] vf; p2]Zo cfo cfh{g ug'{ lyof] . of] s'/f yfxf kfP/ afFt/ dlxnfx¿n] c¿n] b]Vg] u/L z/L/df 6f6" -uf]bgf_ vf]Kg yfn] . zf/Ll/s kL8f eP klg afFt/ dlxnfx¿ pQm uf]bgf vf]Kg] k|yfnfO{ :jLsf/] . pgLx¿ uf]bgfdf ljleGg snfs[ltx¿ vf]Kg yfn] . h;n] ubf{ dlxnfx¿df pQm uf]bgfn] uxgfsf] ?k klg lng yfn] . dlxnfx¿df pQm uf]bgfn] Ps k|sf/sf] ljZjf; klg hGd eof] ls afFr'~h]n h] hlt sdfP klg d/]/ s]lx klg cfkm";Fu nfg ;Sb}gf}, Pp6} dfq lrh nfg ;S5f}F cfkm";Fu Tof] xf] uf]bgf . of] ljZjf;n] ubf{ afFt/ dlxnfx¿n] aflx/af6 b]lvg] c+ux¿ h:t} 3fF6L, 5ftL, lk7\o", xft, xTs]nf, k}tfnf, 3'F8f d'gLsf] efu OToflbdf uf]bgf vf]Kg yfNof] . clxn] klg ufpFsf dlxnfx¿n] uf]bgf vf]k]sf] b]Vg kfOG5 .
-uf]bgf_ vf]k]sf] 5 eg] To:tf cfOdfO{x¿nfO{ pgLx¿ cz'4 7fG5g\ / glhs klg cfpFb}gg\ egL s]lx d'l:nd dlxnfx?n] xNnf km}nfP . pgLx?sf] vf; p2]Zo cfo cfh{g ug'{ lyof] . of] s'/f yfxf kfP/ afFt/ dlxnfx¿n] c¿n] b]Vg] u/L z/L/df 6f6" -uf]bgf_ vf]Kg yfn] . zf/Ll/s kL8f eP klg afFt/ dlxnfx¿ pQm uf]bgf vf]Kg] k|yfnfO{ :jLsf/] . pgLx¿ uf]bgfdf ljleGg snfs[ltx¿ vf]Kg yfn] . h;n] ubf{ dlxnfx¿df pQm uf]bgfn] uxgfsf] ?k klg lng yfn] . dlxnfx¿df pQm uf]bgfn] Ps k|sf/sf] ljZjf; klg hGd eof] ls afFr'~h]n h] hlt sdfP klg d/]/ s]lx klg cfkm";Fu nfg ;Sb}gf}, Pp6} dfq lrh nfg ;S5f}F cfkm";Fu Tof] xf] uf]bgf . of] ljZjf;n] ubf{ afFt/ dlxnfx¿n] aflx/af6 b]lvg] c+ux¿ h:t} 3fF6L, 5ftL, lk7\o", xft, xTs]nf, k}tfnf, 3'F8f d'gLsf] efu OToflbdf uf]bgf vf]Kg yfNof] . clxn] klg ufpFsf dlxnfx¿n] uf]bgf vf]k]sf] b]Vg kfOG5 .
afFt/ hfltsf] dlxnfdf 3'D6f] k|yf M
d';ndfgx¿sf] cfqmd0faf6 hf]lugsf] nflu
pg} d';ndfgx¿sf dlxnfx¿n] afFt/ dlxnfx¿nfO{ 3'D6f] /fVg ;Nnfx lbP . h; cg';f/
afFt/ dlxnfx¿ 3'D6f] /fVg yfn] . 3'D6f]n] klg afFt/ dlxnfx¿nfO{ d';ndfgx¿af6
aRg ;xof]u u/]sf] lyof] -If]qL !((# M !#@_ . Tolt dfq xf]Og, ;dfhdf s]xL
Jolerf/Lx¿n] cfˆg} ;d'bfosf dlxnfx¿nfO{ ;fy} sltko cj:yfdf cfˆg} kl/jf/sf dlxnfx¿nfO{
s'b[li6n] x]g{ yfn] . pgLx¿n] dlxnfx¿ dfly of}g b'Jo{jxf/ ug{ yfn] . h;n] ubf{
ufpFsf a'h'|sx¿n] cfˆgf] ;d'bfosf dflg;x¿nfO{ vf; u/]/ k'¿ifx¿nfO{ af]nfP/
7"nf] e]nf 8fs] . h;df *) ufpFsf k'¿ifx¿ ;fd]n eP . pgLx¿n] ljleGg lgodx¿
agfP . agfOPsf w]/} lgodx¿dWo] Ps lyof] 3'D6f] k|yfsf] lg/Gt/tf - afFt/ hftLsf]
lgodfjnL @)^# M %_ . h; cg';f/ lajflxt dlxnfx¿n] clgjfo{ ¿kdf 3'D6f] /fVg' kg]{
lyof] . lajflxt dlxnfx¿n] cfˆgf] >Ldfg\sf] pd]/ / gftfn] 7"nf] JolQmsf]
cufl8 3'D6f] /fVg'kg]{ eof] . h:t} h]7fh", ;;'/f, sfsf ;;'/f, dfdf ;;'/f
OTofbL . 3/ a'xf/Lx¿n] cfˆgf] >Ldfg\ eGbf h]i7 JolQm a;]sf] r§fO{, u'Gb|L,
sy+sbflrt 5f]OPdf, b'a}hgfnfO{ clgjfo{ g'xfpg' kg]{ / g'xfP/ dfq z'4 x'g] lgod
agfof] . sfnfGt/df ltg} lgod Pp6f k|yfsf] ¿k lnof] h'g clxn] klg afFt/ ;d'bfodf
Pp6f k|yfsf] ¿kdf /lx cfPsf] 5 . o; k|yfnfO{ ;lhn} cGTo ug{ g;ls /x]sf] cj:yf 5
. x'g t lzIffsf] k|efjn] ;fdflhs kl/jt{g gePsf] xf]Og t/ 3'D6f] k|yfnfO{ o;
;d'bfodf Pp6f leGg} b[li6sf]0fn] JofVof ul/G5 .
afFt/ ;d'bfo / s'nb]jtf M
afFt/ ;d'bfo jg glhs
a:g] tyf h+unL d[u, aFb]n lzsf/ u/]/ NofO{ To;nfO{ g} cfxf/ agfpg] ub{y] . lsDabGtL
cg';f/ Ps kN6 o; ;d'bfosf dflg;x¿ jgdf lzsf/ ug{ uPsf] a]nf uNtLn] d[u eg]/ gLn
ufO{ dfg{ k'u]5g\ . hj lzsf/sf] glhs k'Uof], pgLx¿n] uf} xTof u/] h:tf] nfUof]
. ;a}n] ljnf}gf ug{ yfn] . ck/fwjf]wn] To; gLnufO{ 5]p a;]/ clgl0f{t al;/x]sf
lyP . Tolts}df u]+8l;+x hf] To; a]nfsf gfd'b lzsf/L lyP, lzsf/ v]Nb} ToxfF
cfOk'Uof] . u]+8l;+x tGq dGqdf kf]Vt lyP . afFt/ ;d'bfosf dflg;x¿ c;d~h:odf
/x]sf] b]v]/ pgLx¿nfO{ æs] eof] <Æ eg]/ ;f]Wof] . pgLx¿n] ;a} s'/f a]nL
lj:tf/ nufP . Tof] ;a} ;'g]/ u]+8l;+xn] pgLx¿nfO{ eGof], æof] gLn ufO{nfO{
;]tf] sk8fn] 5f]k .Æ pgLx¿n] ;]tf] sk8fn] 5f]k] .
u]+8l;+xn] ;a}hgfnfO{ cfFvf lrDn]/ Ps
v'§fdf peL k|0ffd ug{ tyf Wofg nufof] . p;n] dGq k9\g yfNof] . s]lx ;dosf] dGq
pRrf/0f kl5 p;n] ;a}hgfnfO{ cfFvf vf]Ng nufof] . ha pgLx¿n] cfFvf vf]n],
u]+8l;+xn] gLn ufO{af6 ;]tf] sk8f p7fpg nufP . hj afFt/ ;d'bfosf JolQmx¿n] sk8f
p7fP, pQm gLn ufO{ d[udf kl/0ft ePsf] kfP . To;a]nfb]lv u]+8l;+xnfO{ pgLx¿n] eujfgsf]
phf{ lbP lsgsL u]+8l;+xn] afFt/ ;d'bfosf dflg;x¿nfO{ 7"nf] wd{ ;+s6af6
arfPsf lyP . To;a]nfb]lv g} of] ;d'bfon] u]+8l;+xnfO{ s'n b]jtf dfg]/ k"hf
ug{ yfn] -;fksf]6f @)%% M ^&_ . h'g of] ;d'bfon] clxn];Dd dfGb} cfPsf 5g\ .
7fpF 7fpFdf u]+8l;+xsf] dlGb/ :yfkgf u/]sf 5g\ / jif{df Psrf]6L w'dwfd;Fu
k"hf cfhf ub{5g\ . x'g t u]+8l;+x afFt/ ;d'bfosf JolQm lyPgg\ t/ p;n]
;d"0f{ ;d'bfosf] nfh arfPsfn] p;nfO{ b]ptf eg]/ k"Hg] u/]sf 5g\ . of]
;d'bfon] dgfpg] df3] ;+qmflGtsf] lbg u]+8 l;+xsf] k"hf ug]{ rng 5 . z'¿df
of] k"hf ciff9df ul/GYof] t/ ciff9 /f]kfOsf] z'¿jftsf] dlxgf tyf lxnfDd]
x'g] ePsfn] ;a}n] df3 ! ut] k"hf ug]{ elg ldlt ;f/]sf] xf] .
afFt/ hfltsf] hftLo ;+/rgf M
x/]s hfthflt rfx] Tof] cflbaf;L xf];\ jf
hghflt, cf–cfˆgf] hftLo ;+/rgf agfPsf] 5 . /fHon] h:tf] ;'s} lgod sfg"g
k|ltkfbg u/] klg sltko hft–hfltx¿ cfkm}+n] agfPsf] lgoddf rNb} cfO/x]sf x'G5g\
. o:sf] dtnj pgLx¿ /fHoåf/f :yflkt lgod pNn+3g u5{g\ eGg] xf]Og . t/ cfkm}+n]
agfPsf] lgoddf rNg ;lhnf] 7fGb5g\ . afFt/ hflt klg cfkm}+n] agfPsf] hftLo
;+/rgfdf rNg ¿rfpF5g\ . afFt/ hfltsf] d}~hg x'G5 . To;kl5 hftLo ;efklt, hjf/, /
xh/f -l;kfxL_ x'G5g\ . of] dflyNnf] txsf] kb lgwf{/0f xf] . of] kb ku{gf -If]q_
x¿df x'G5 . o; hfltsf] ;Kt/L lhNnfdf a9L ;+Vof ePsf]n] ;ftj6f ku{gf lgwf{/0f
u/]sf] 5 . h'g o; k|sf/ 5g\ M dfn emdgf, vf]hk'/, ufbL, v}N;f, dh'jf, hUb/, /fo
hd'gf / ks/L -cGt/jftf{df cfwfl/t_ . ;Kt/L lhNnfsf] ;Dk"0f{ ku{gfx¿sf] d}~hg
a'l4nfn ;/bf/ xf] . t/ 7"nf] If]q ePsf] tyf PSn}n] ;Dk"0f{ sfo{ ug{
g;Sg] cj:yfdf ku{gf ljefhg u/L c¿nfO{ klg ;xfos d}~hg agfOPsf] kfOPsf] 5 . xfn
dfnemdgf / vf]hk'/ ufbLsf] d}~hg a'l4nfn ;/bf/ x'g\ eg] hUb/, /fo hd'gf /
ks/Lsf] d}~hg xl/gf/fo0f ;/b/ xf] To;}u/L v}N;f ku{gfsf] nNs' ;/bf/ /x]sf] 5 /
dh'jf ku{gfsf] d}~hg nfn axfb'/ ;/bf/ /x]sf 5g\ .
;'g;/L / df]/+udf @÷@ j6f ku{gfx¿ /x]sf
5g\ . ;'g;/Ldf a]nL / enf en}gL 5g\ eg] df]/+udf afl/oftL / dfgu9 /x]sf 5g\ .
;'g;/L / df]/+usf] rf/ j6} ku{gfdf Pp6f dfq d}~hg tf]lsPsf] 5 . jt{dfg d}~hg
cfzf s'df/ ;/bf/ /x]sf] 5 . o;/L of] hfltdf d}~hgn] s'g} klg hftLo lg0f{o ug{ dxTjk"0f{
e"ldsf lgjf{x u/]sf] x'G5 .
To;}u/L :yfgLo :t/df klg afFt/ ;d'bfosf]
cfˆg} ;+/rgf /x]sf] x'G5 . h;df ;/bf/ k|d'v x'G5 eg] p kl5 ;Nx}6\of /x]sf] x'G5
. tNnf] tx cyf{t ;fdfGo kl/jf/nfO{ k}/hg elgG5 . …;/bf/Ú k':t} lkR5] kb
x:tfGt/0f x'G5 . …;/bf/Úsf] ufpF :t/df
d'Vo e"ldsf x'G5 . lajfx ef]h, dbf{ kbf{, hftLo ;+:s[lt dgfpFbf …;/bf/Úsf]
cxd\ e"ldsf x'G5 . ;dfhdf cfOk/]sf] cj:yfnfO{ ;kmntfk"j{s ;DkGg ug{
;/bf/n] sfo{ ljefhg ug]{ sfd ub{5 . h:t} lgDtf] afF8\g], ef]h vfg cfpg lgDtf]
lbg], Ps 7fpFaf6 csf]{ 7fpF tyf Ps ufpFaf6 csf]{ ufpF ;dfrf/ k7fpg sfo{ ljefhg
ug]{ ub{5 . ;Nx}6\ofn] ef]h et]/ ePsf] a]nf vfg] kftsf] Joj:yf ug]{ sfd ub{5 .
o;/L afFt/ ;d'bfo dflyb]lv tn;Dd lgoddf rn]sf] 5 .
afFt/ hfltsf kªx}t M
x/]s hfthfltdf
txut ;d"x /x]sf] x'G5 . cyf{t\ ljx]jf/L rNn] jf grNg] u/L hftLo tx
lgwf{/0f ul/Psf] x'G5 . afFt/ hfltdf To; lsl;dsf] txut lgwf{/0fnfO{ kªx}t elgG5
. of] hfltsf] Pp6} uf]q sZok ePtf klg
kªx}t leGbf leGb} /x]sf5g\ . h'g lgDgfg';f/ 5g\ M
!= hf]dgL ;/bf/
afFt/ @= dfemL afFt/ #= khxf afFt/
$= ;f]b]jfn afFt/
M ;f]b]jfn klg tLg k|sf/sf /x]sf 5g\ M
s= dxkt u}of afFt/ v= d';g wfdL afFt/ u=
clGbrfg afFt/
%= xh/f afFt/ ^=
9f]s]jfn afFt/ &= bf; afFt/
*= afF7 afFt/ (=
/fh afFt/ !)= 9f]/ afFt/
!!= /fhwfdL afFt/ !@=
¿k afFt/ !#= /f}t afFt/
;Kt/L klZrdsf s]xL lhNnfx¿ h:t} af/f /
k;f{df afFt/ rf}w/L, afFt/ bxLt klg kªx}tsf] ¿kdf kfOPsf 5g\ .
afFt/ hfltsf] …;/bf/Ú pkgfd M
x/]s pkgfd k5fl8
cf–cfˆg} JofVof tyf Oltxf; /x]sf x'G5g\ . Oltxf; Ps} lbgdf ;[hgf ePsf] x'Fb}g .
s}of}+ jif{, cjlw kf/ ul/Psf] x'G5 . afFt/x¿n] klg …;/bf/Ú pkgfd Ps lbgsf]
;+3if{ jf Ps dlxgf jf Ps jif{sf] ;+3if{n] kfPsf xf]Ogg\ . pgLx¿n] of] pkgfd
kfpgsf nflu ;+3if{ dfq u/]sf lyPgg\ . ;+3if{ tyf pQ/bfloTj axg ug]{ qmddf v/f]
pq] kl5 of] pkgfd lbOPsf] xf] .
o; hfltsf] af/]df lj:t[t cWoog gePsfn]
sltko s'/fx¿ cGt/jftf{af6 yfxf kfpg'kg]{ x'g cfpF5 . h;cg';f/ o; hfltsf a'h|'u >L
hxfbL ;/bf/ -&@ jif{_ ;+usf] cGt/jftf{sf cfwf/df /f0ffsfndf oftfoftsf]
;j{;'ne ;'ljwf lyPg . dflg;x¿nfO{ Ps 7fpFaf6 csf]{ 7fpF;Dd hfg ls t k}bn jf
3f]8f, j}nuf8L, 8f]nL dfkm{t\ hfg' kYof]{ . /f0ffsfndf t/fO{tkm{ klg dfnkf]t
;+sng ul/GYof] . p7fOPsf] dfnkf]t l;Ssf, ;'g, rfFbL jf cGo ax'd"No j:t'df
ehfO{ /fhwfgL -sf7df08f}_ Nofpg] ul/GYof] . pQm ;+slnt dfnkf]tnfO{ To;a]nf
tf]/f elgGYof] . To;df ;'g, rfFbL, l;Ssf, uxgf OTofbL x'GYof] . pQm ;+slnt
tf]/f 5fnfsf] emf]nfdf xfn]/ sf7df08f} NofOGYof] . tf]/f ;+sng ug{ uPsf j8f xflsdx¿n]
To; If]qsf] hldGbf/ kxjf/LnfO{ ;fydf lnO{ ;+sng ul/GYof] . ;+slnt tf]/f pg}
hldGbf/ kxjf/Lsf] ;xof]udf :yfgLo JolQmnfO{ lhDdf nufOGYof] . lhDdf kfPsf JolQm
pQm tf]/f 5fnfsf] emf]nfdf xfn]/ sDd/df afFwL sf7df08f} Nofpg' kYof]{ . tf]/f
Nofpg] qmddf sltko JolQmx¿ af6}df x/fpFYof] t sltkonfO{ 8fsf n'6]/fx¿n] n'6]/
nfGYof] . sltkon] hfgL hfgL x/fO lbGYof] tfls nfdf] af6f] sf7df08f} hfg gk/f];\
eg]/ .
;+slnt t]/f x/fpg] n'l6g] u/]sfn] ubf{
k6Ss} lkR5] km/s km/s ;d'bfonfO{ lhDdf lbOGYof] . To;} qmddf afFt/ ;d'bfonfO{
klg tf]/f k'¥ofpg] lhDdf lbOg] lg0f{o ul/of] . h;cg';f/ s]xL afFt/ o'jfx¿nfO{
tf]/f sf7df08f} k'¥ofpg lhDdf lbOof] . jg h+un ;DjlGw 1fg ePsf], af6f] klxNofpg
;Sg] ePsfn] pgLx¿dfly ljZjf; ul/of] . tL o'jfx¿n] kfPsf] lhDd]jf/L k"/f
ug{ tkm{ nfu] . 7fpF 7fpFdf rf]/ 8fsfx¿n] cfqmd0f u/] / klg pgLx¿;Fu ;+3if{
ub}{, sl7g af6f] kf/ ub}{ s}+of} xKtf;Dd kfgL sGbd"n dfq vfFb} h+un, kxf8
x'Fb} sf7df08f} NofO k'¥ofpYof] . t/ sf7df08f} NofP klg tL o'jfx¿nfO{ t'/Gt
pGd'lQm lbOb}gYof] . pgLx¿nfO{ xg'dfg9f]sf h]ndf y'g]/ /flvGYof] -cGt/jftf{df
cfwfl/t_ . NofOPsf] tf]/f uGtL ubf{ sd kfOPsf] cj:yfdf h]n a:g' kYof]{ eg]
;s'zn kfOPsf] v08df lkmtf{ cfpg kfpYof] . t/ uGtL ug]{ kfnf] ^ dlxgfkl5 dfq
cfpFYof] . Tolt~h]n xg'dfg9f]sf h]ndf g} a:g' kYof]{ . ^ dlxgfkl5 kfnf] cfpFbf
ulgPsf] tf]/f h'g afFt/ o'jfx¿n] NofPsf x'Gy], b'¿:t kfpYof] . h;n] ubf{ pgLx¿
pGd'lQm kfpYof] .
Ps k6s tf]/f k'¥ofpFbf OdfGbf/L kfOPsf]n]
af/Daf/ afFt/ o'jfx¿nfO{ g} 5fGg yflnof] / x/]s k6s OdfGbf/Lk"j{s tf]/f
Nofpg] u/]sf]n] tTsflng >L # dxf/fh kb\d zd;]/ /f0ffn] nfndf]x/ nufO{
…;/bf/Úsf] kbjL lbOPsf] lyof] . pgn] æca pk|fGt ltdLx¿ …;/bf/Ú sxnfpg]5f}Æ
eg]kl5 ToxfFaf6 afFt/ ;d'bfon] cfkm"nfO{ ;/bf/ sxnfpg yfNof] -cGt/jftf{df
cfwfl/t_ . o;/L afFt/ ;d'bfon] ;/bf/ n]vfpg' k5fl8 cfˆg} Oltxf; af]s]/ cfPsf] 5
.
afFt/ hfltsf] af/]df ul/Psf vf]hx¿ M
afFt/ hflt cfˆgf] ;d'bfodf ldn]/ a:g] hflt
x'g\ . of] hfltsf] cfˆg} df}lns klxrfg ePtf klg lj:t[t cWoog / cg';Gwfgsf] cefjdf
jf:tljs tTYo cem aflx/ cfpg ;s]sf] 5}g . To;}n] o; hfltsf af/]df n]lvPsf uxg
cWoogx¿ kfOFb}g . ax'eflifs, ax'hfltsf] ;+ud ePsf] b]z g]kfndf jf:tjdf sltko
g]kfnLx¿ cem lzlIft ;d'bfon] g]kfndf afFt/ eGg] hflt klg 5g\ eGg] ;d]t yfxf
kfPsf 5}gg\ . t/ klg s]lx ;dfhzf:qL tyf dfgjzf:qL ljåfgx¿n] atfP cg';f/ o; hfltsf]
j[xt a;f]af; g]kfnsf] k"jL{ t/fO{sf] u|fld0f If]q / pQ/L ef/tsf] ljxf/
lhNnfsf ;d]t /x]sf] kfOG5 . o; hfltsf] hfltut pTklQsf] vf]hljg klxNofpFbf æof] hflt
3gf h+unsf] 5]pdf a:tL a;fNg] hflt xf] / of] hfltn] c¿ hfltx¿sf] ;+:s[lt tyf
k/Dk/fnfO{ cg';/0f u/]sf 5g\ -emf !((# M !)#_ .Æ
ef/tdf ePsf s]lx ;]G;; l/kf]6{df o; hfltsf]
af/]df pNn]v ePsf] kfOG5 . pbfx/0fsf] nflu P;=8L= k|;fbsf] !(^! Dff ef/tsf]
ljxf/ ;]G;;\ tof/ ubf{ o; ;d'bfosf] af/]df ePsf] pNn]v cg';f/ ljxf/df ePsf @!
cg'';'lrt hfltx¿dWo] of] hflt k|yd cg';"lrdf kb{5 -k|;fb !(^! M @#_ .
>LsfGt ld>n] afFt/ ;d'bfosf] af/]df
n]v]cg';f/ ldlynfdf b'O{ k|sf/sf z'b|x¿ 5g\ . klxnf]df ztz'b|s jf z'b| . klxnf]
ztz'b|s jf ;f]nx sGx|f h;n] 5f]Psf] kfgL 7"nf, a|fXd0f, If]qL / j}Zon] vfg
;S5g\ t/ bf]>f] ci6s z'b|s jf z'b| h;n] 5f]Psf] kfgL a|fXd0f, If]qL / j}Zon]
vfb}gg\ . oL ci6s z'b| cGtu{t kg]{ hfltx¿ rdf/, b';fw, t]nL, vTj] / afFt/
;d'bfo klg kb{5g\ - ld> !(%# M ^@_ .
b]zdf ePsf] /fhgLlt kl/jt{g tyf hfu¿stfn]
5'jf5'tsf] cj:yfdf qmlds ?kdf sld x'b} cfPsf] 5 t/ s]lx ;do klxn];Dd of]
;d'bfonfO{ c5't g} dflgGYof] . hgsnfn zdf{n] afFt/sf af/]df eg]sf 5g\ yf?sf
w]/} y/x¿df Ps y/ afFt/ klg xf] / logLx¿nfO{ yf¿ ;dfhdf ;fx|} tNnf] y/ dflgG5 - zdf{ @)#( M $))–$)!_ .
g]kfnsf] dfgjzf:qL 8f]/ axfb'/ lji6n]
afFt/ hfltnfO{ yf¿ hftsf] Pp6f pkhft jf y/ dfg]sf 5g\ / wguf}l/of yf¿sf] Pp6f
pkhft xf] eg]sf 5g\ -lji6 !(&@ M @!#_ . o;} u/L l/Hn] -!*(@_ n] klg afFt/ hfltnfO{
yf¿ hflts} Pp6f xfFuf xf] / h;sf] pTklQ b|lj8 ;d'bfoaf6 ePsf] xf] eg]sf 5g\ l/Hn] !*(@ M #& _.
l8NnL /fd bfxfn -!(&*_n] cfˆgf] n]vdf
afFt/ ;d'bfo a;fO{ ;/fO{sf] qmddf ef/tsf] pQ/L ljxf/ /fHosf] ;x/;f,
k"l0f{of, b/e+ufaf6 g]kfnsf] t/fO{ If]qdf cfPsf] s'/f bzf{Psf 5g\ -bfxfn!(&*
M !!_ . t/ kL=;L= rf}w/Ln] afFt/ ;d'bfo pQ/L ljxf/ /fHoaf6 g]kfn k;]sf] s'/f
gdfgL a? g]kfnaf6 /fd|f] hLjgsf] vf]hLsf] lglDt ljxf/lt/ nfu]sf] pNn]v u/]sf
5g\ - rf}w/L !(^% M %#_ . To;}u/L dft[sf k|;fb sf]O/fnfn] df]/+udf s]lx hflto
ljz]if ;DjGwL n]vdf df]/+udf s]lx hfltx¿ h:t} yf¿, /fhj+zL, ;tf/, d';x/ h:t}
afFt/sf] af/]df klg ;fgf] kl/ro lbb} oL ;d'bfo df]/+u lhNnfsf] ljleGg 7fpFdf
5l/P/ /x]sf] atfPsf 5g\ -sf]O/fnf @)@#_ . tyfkL u0f]z If]qLn] afFt/ ;d'bfosf]
g]kfnsf] k"lj{ t/fO{df s;/L a;f]af; eof], pgLx¿sf] ;fdflhs cj:yf, /xg;xg,
;+:sf/, xfndf cfP/ pgLx¿sf] hLjgz}nLdf klg s]lx kl/jt{g b]lvg yfn]sf] s'/fnfO{
j[xt ¿kdf j0f{g u/]sf 5g\ -If]qL !((#_ . o;/L afFt/ hfltsf] af/]df leGg leGg
ts{x¿ k|:t't x'Fb} cfPsf 5g\ . lsgsL afFt/ hfltsf] lnlvt Oltxf; e]6\g sl7g 5 .
o;/L g]kfnsf] k"lj{ t/fO{ If]qdf
a;f]af; ug]{ afFt/ hfltsf af/]df ljleGg :jb]zL tyf ljb]zL ljåfgx¿n] cWoog tyf
cg';Gwfg ug]{ sfo{ u/]tf klg ;f] sfo{ k"0f{ tyf lj:t[t ¿kdf gx'g'sf] ;fy}
jt{dfg ;dodf afFt/sf] hLjgz}nLdf cfPsf] kl/jt{gnfO{ ;d]6\g k"0f{ ¿kdf ;kmn
ePsf] 5}g .
afFt/ hfltsf] ;fdflhs hLjg M
afFt/ hfltsf] 3/
b'O{ lsl;dsf] kfOG5 . klxnf] cfˆg} hUufdf agfOPsf] 3/ / bf]>f] P]nfgL jf
hldGbf/sf hUufdf agfOPsf] 3/ . bf]>f] lsl;dsf 3/sf dfG5]x¿ hldGbf/sf] 3/df
s[lif Hofnf dhb'/L ub{5g\ jf hldGbf/sf] v]tLdf clwof al6ofsf] sfd ub{5g\ . oL
hfltx¿ cGo hghflteGbf cnUu} a;f]af; ug{ ¿rfpFb5g\ . To;}n] logLx¿sf] a:tL cGo
hfltsf] eGbf leGg x'G5 . h;nfO{ :yfgLo af]nLrfnLsf] efiffdf æat/fxL jf
afFt/6f]nÆ elgG5 . ;fwf/0f afFt/ a:tL jf at/fxLx¿sf] gfds/0f ;d]t ulPsf] x'G5
t/ o:tf lsl;dsf afFt/ ufpFsf gfdx¿n] s'g} cfˆgf] k|sf/sf P]ltxfl;s jf ;fF:s[lts
k[i7e"ldnfO{ lrgfpg vf]Hb}g . w]/} gfdx¿ k|s[lt;Fu ;DalGwt jf s'g} JolQm
ljz]ifsf] gfdaf6 /fVg vf]h]sf] a'lemG5 .
t/fO{sf w]/}h;f] ufpFsf hfltx¿sf] a:tL
h:t} afFt/x¿ klg af6f]sf] b'j} 5]pdf cyf{t\ Psk§L u'hd'Hh k/]/ /x]sf] ;fgf;fgf
3/x¿af6 lgld{t ufpFsf] lgdf{0f u/L a:g] ub{5g\ . afFt/x¿sf] 3/df klxnf s'g}
dfG5] cfP p cfFug -rf]s_ df k'Ub5 . cfFugdf s]6fs]6L v]Ng], hf8f]df cfuf] afn]/
tfKg], lajfx et]/df ef]h eTof/ u/fpg] tyf cfˆgf] v]tLdf pAh]sf wfg, ux'F tyf
tf]/Lx¿ km}nfP/ ;'sfpg] ;d]t ul/g] x'gfn] afFt/ ;dfhdf o;sf] lgs} dxTj 5 .
afFt/ hfltsf] efiff M
x/]s hflt
;d"xsf] cf–cfˆg} efiff /x]sf] x'G5 . efiffn] x/]s JolQmsf] ljrf/ cfbfg
k|bfg ug{ ;xof]u ub{5 . g]kfndf ljleGg efiffefifLx¿ /x]sf 5g\ . afFt/ hfltsf]
cfˆg} efiff /x]sf] 5 . h;nfO{ d}ynL ;d'bfosf] efiff;Fu bfHg ;lsG5 . d}ynL;Fu
ldNg] eP klg logLx¿sf] efiff 7]6 d}ynL xf] -If]qL !((# M !*@_ . ljleGg
;d'bfo;Fu ldn]/ a:g] eP/ afFt/ hfltsf] df}lns efiff nf]k x'Fb} uO{ c¿ hfltsf]
efiffsf zAb ldl;g uPsf] 5 . o;sf] k|d'v sf/0f of] hfltsf] cfˆgf] k|frLg lnlk
5}g . pgLx¿ n]vfO{df /f]dg lnlk tyf b]jgfu/L lnlksf] k|of]u ub{5g\ .
vfglkg / e]ifk"iff M
afFt/ hfltsf]
k|d"v vfgf bfn, eft / t/sf/L xf] . logLx¿ df5f, df;' klg vfg dg k/fpF5g\ .
df;'df k|foM ;'+u'/, v;L, k/]jf, xfF;sf df;' dg k/fpF5g\ . sltko kl/jf/df
s'v'/f kfNb}gg\ h;n] ubf{ s'v'/fsf] df;' sd} dfqfdf dg k/fpF5g\ . t/ xfn cfP/
s'v'/fsf] df;' klg vfg yfn]sf 5g\ . rfF8 kj{, ljz]if pT;jdf df;'sf] kl/sf/ tyf
cGo kl/sf/ klg dg k/fpF5g\ . kfx'gfx¿sf] ;Tsf/ ubf{ vf; u/]/ ;'kf8L, lj8L,
r"/f]6 lbO{ ;Tsf/ u5{g\ . yf¿ ;d'bfo glhs a:g] ePsfn] ubf{ ;fy} dWokfg
ug]{ u/]sf]n] ubf{ sltko :yfgx¿df dWokfgn] klg kfx'gf ;Tsf/ ug]{ ul/G5 . To;}
u/L of] ;d'bfo wfdL emfFqmLdf ljZjf; ug]{ ePsfn] wfdL emfFqmLnfO{ klg dWokfg
lbg] rng 5 . cfˆgf] >Ldfg\sf] h'7f] yfnLdf vfg' o; ;d'bfodf Pp6f ;+s[ltsf]
¿kdf lnG5g\ . >Ldfg\sf] h'7f] yfndf >LdtLx¿n] vfgf vfg] ub{5g\ .
afFt/ hfltsf] klx/0f df df};dsf] k|efj
b]lvG5 . udL{ ofddf ;fdfGo kf]zfs nufpg] h:t} wf]tL, uD5f, u~hL, kftnf] sldh
nufpF5g\ eg] dlxnfx¿ v8\sL, cr/f -;f/L h:t}_ nufpF5g\ . t/ zxl/of k|efjn] ubf{
n'uf nufOdf klg kl/jt{g x'Fb} uPsf] 5 . o'jf hdft ;do cg';f/sf] kf]zfs nufpg
yfn]sf 5g\ .
cfe"if0fsf] xsdf of] hfltsf] dlxnfx¿
ljleGg k|sf/sf u/uxgfx¿ nufpg] ub{5g\ . vf; u/]/ rfFbLsf] uxgf logLx¿sf]
/f]hfO{df k5{ . h:t} afh', r'/f, 7f]Ssf, xf};nL, k}/L, kfph', kfon, kftf],
k~hf, rg/xf/, k}h', ;f}lyof, sfF8f, v'6\nf, 8/s;gf, 6k, glyof OToflb . k'¿ifn]
xftdf rf]S6f, 3fF6Ldf s07f, cf}nfdf cf}F7L, l;qmL OTofbL nufpF5g\ . ljaflxt
dlxnfx¿n] l;Gb"/ clgjfo{ nufpFb5g\ . o; ;d'bfodf nufpg] ljleGg u/uxgf ePtf
klg xfn lajfxsf] cj;/ afx]s cGo ;dodf la/n} u/uxgfsf] k|of]u ul/G5 .
afFt/ hfltdf dlxnf / k'¿ifsf] ;DaGw M
afFt/ ;dfh k'¿if k|wfg ;dfh xf] . x/]s
kfl/jfl/s lg0f{odf k'¿ifsf] cxd\ e"ldsf /xg] u/]sf] 5 . rfx] Tof] ;fdflhs
sfo{ xf];\ jf kfl/jfl/s sfo{ k'¿ifn] dxTjk"0f{ e"ldsf lgjf{x u/]sf]
x'G5 . k'¿if g} 3/d"nLsf] ¿kdf /x]sf] x'G5 . kfl/jfl/s ;DklQ k'¿ifsf]
gfddf dfq k|foM /x]sf] x'G5 . 5f]/fsf] hGdnfO{ pRr dxTj lbOG5 eg] 5f]/Lsf]
hGdnfO{ klg vf;} gsf/fTds tl/sfn] lnOb}g . 5f]/fsf] hGdnfO{ xiff]{Nnf;sf ;fy
dgfOG5 eg] 5f]/Lsf] hGdnfO{ sd k|fyldstf lbOG5 . afFt/ ;d'bfodf dlxnfsf] ;DklQ
eGgfn] p;n] dfOtLaf6 NofPsf] k]jf g} k|d"v /x]sf] x'G5 . dfOtLaf6 kfPsf]
k]jf afx]s cGo ;DklQdf dlxnfn] bfjL ug{ kfpFb}g . >Ldfg\n] :j]R5fn] lbPsf]
;DklQdf dfq Pp6f dlxnfn] bfjL ug{ kfpF5 .
afFt/ ;d'bfodf k|ToIf bfOhf] k|yf gePtf
klg k/f]If¿kdf klxn]b]lv g} rNb} cfPsf] Pp6f k/Dk/f 5 . klxn] s]6f kIfn] s]6L
kIfnfO{ ;s]hlt cyjf dfu cg';f/ wfg, rfdn, bfn, t/sf/L, v;L, af]sf lbg] rng
lyof] . Tof] rng qmlds ¿kdf x6\b} uO{ ca s]6f kIfnfO{ lbg'kg]{ cj:yfsf] ljsf;
ePsf] 5 . klxn] afFt/ ;d'bfo u/La x'g] ePsf]n] ef]het]/sf] nflu eg]/ s]lx vr{
s]6L kIfn] lng] u/]sf]df xfn cGo hftLdf bfOhf] k|yfsf] k|efj b]Vbf qmlds ?kdf
k|yfsf] ?kfGt/0f ePsf] kf OG5 . u+uf /fO{n] afFt/ ;d'bfodf bfOhf] k|yf
klxn]b]lv rNb} cfP/ clxn] klg sfod /x]sf] 5 . km/s olt dfq 5 ls bfOhf]sf] ¿kdf
/sd g} dfUb}g a¿ lhG;Lx¿ h:t} kmlg{r/, ;fwg dfUg] rng /xb} cfPsf] 5 -/fO{ @)^#
M #(_ .
bfOhf]sf] ¿kdf k|fKt lhG;Ldf k'¿ifsf] klg
k"0f{ xs nfU5 . To;} u/L dlxnfn] kfPsf] k]jfdf k'¿ifsf] clwsf/ sd x'G5 .
o; ;d'bfodf >Ldfg\n] >LdtLsf] tyf >LdtLn] >Ldfg\sf] gfd pRrfx/0f
ub}{gg\ . af]nfpg' k/]df cf–cfˆg} t/Lsfn] pkgfd lbO{ af]nfpF5g\ jf ;Gtfg
hGd]sf] cj:yfdf ;Gtfgsf] gfdn] kmnfgf]sf] afaf jf kmnfgf]sf] cfdf eg]/ ;Daf]wg
ug]{ ub{5g\ . /fh]Zj/L ;fksf]6fn] pNn]v u/] cg';f/ 5f]/L dfq ;Gtfg kfpgfn] jf
afFemf]kg x'gfn] ;f}tf vKg afWo x'g' kb{5 . 5f]/L dfq kfpFbf / afFemL x'Fbf
;f}tf vKg' kg]{ x'gfn] ;Gtfg k|flKtsf nflu wfdL nufpg] / hl8a'6L vfg] sfd ;d]t
ub{5g\ -;fksf]6f
@)%% M %#_ .
afFt/ ;dfhdf dlxnfsf] :yfg M
afFt/ ;dfh k/Dk/fut ;dfh ePsf]n] 5f]/LnfO{ csf{sf] 3/ hfg] hftsf] ¿kdf
lng] ul/G5 . lzIff bLIffdf 5f]/Lx¿nfO{ pRr k|fyldstf lbOb}g . t/ klg of] ;f]r
qmlds ¿kdf kl/jt{g x'Fb} uO/x]sf] 5 . 5f]/Lx¿nfO{ klg pRr lzIff lbnfpg yflnPsf]
s]lx k|df0fx¿ e]6\g ;lsG5 . tyfkL k/Dk/fut ¿kdf g} o; ;d'bfosf gf/L ju{n] s]lx
xslxt / ;'ljwfx¿ k|fKt ub}{ cfPsf] 5 . o; hfltdf ljwjf gf/LnfO{ k'gM lajfx u/L
3/hd ug]{ clwsf/ 5 . ljwjf lajfxsf] xsdf s'g} /f]s6f]s cyjf k"jf{u|x 5}g .
o;/L ljwjf lajfxn] o; ;dfhdf dfGotf kfPsf] x'gfn] klg ljwjf gf/Lx¿sf] ;'ljwf /
xs lg/Gt/ /lxcfPsf] 5 . To;}u/L >LdtLsf] e/0f kf]if0fsf] bfloTj >Ldfg\sf]
/x]sf] x'G5 . >Ldfg\n] pQm bfloTj k"/f gu/]sf] v08df >LdtLn] …;/bf/L
;efÚ af]nfpg ;S5] . o; ;efdf dlxnfn] cfˆgf] >Ldfg\nfO{ xsfg{, lxsf{pg jf
zf/Ll/s b08 lbg tyf cf]vnL d':nf] af]sfP/ lx8fpF5g\ .
To;}u/L Pp6f k]6 af]s]sL dlxnfaf6 ;/bf/L ;efnfO{ ef]h v'jfO;s]kl5 s'g}
csf]{ afFt/ k'¿if;Fu lajfx ug{ ;S5g\ . o;/L csf{sf] ue{ af]s]sf] sf/0faf6
cfˆgf] ;d'bfodf 3[l0ft x'g' kb}{g . -;fksf]6f @)%% M %$_
csf]{tkm{ cljaflxt o'jtL jf ljaflxt
cfOdfO{ cfkm"n] dg k/fPsf] s]6f]sf] 3/df uP/ a:g ;S5] . o;nfO{ …3/9'sLÚ
elgG5 . csf{sf] 3/df uO;s]kl5 pQm o'jtL jf dlxnfnfO{ kl/jf/n] :jLs[lt lbPsf]
v08df cflwsf/Ls ¿kdf ltgL pQm kl/jf/sf] gofF ;b:o cyjf a'xf/Lsf] ¿kdf dfGotf
kfpF5] . ljaflxt dlxnf cfˆgf] >Ldfg\ 5f8]/ csf]{ k'¿if;Fu uPsf] v08df ;dfhn]
klxnf] >Ldfg\nfO{ bf]>f] >Ldfg\af6 s]lx /sd lbg'kg]{ x'G5 h;nfO{
…hf/LÚ elgG5 . pQm hf/L …;/bf/L ;efÚn] tf]Sg] ub{5 . To;}u/L Pp6f o'jtL jf
ljaflxt dlxnf cfkm"n] dg k/fPsf] s]6f jf k'¿if;Fu s]lx ;dosf] nflu efu]/
hfg ;S5 . pgLx¿ ufpFaf6 6f9f s'g} zx/ jf csf]{ ufpFdf s]lx lbg a;]/ kms]{/
cfpF5g\ . ;dfhdf cfO;s]kl5 ;dfhnfO{ ef]h v'jfP/ 3/ leq\ofpg] rng 5 . o;nfO{
…p//L{Ú elgG5 . clajflxt o'jf o'jtL Psn] csf{nfO{ dg k/fO/x]sf] cj:yfdf
kfl/jfl/s ;xdlt gePsf] v08df tyf s]6fn] eufP/ gnuL s]6Ls} ;xdltdf pgsf] skfn
tfg]/ 3/ leqfpg] rng 5 . o;nfO{ …emf]6kqmLÚ elgG5 -If]qL !((#_ .
o; ;d'bfodf k'¿ifx¿ g} kfl/jfl/s
k"hf cfhfdf ;l/s x'G5g\ . t/ dlxnfx¿nfO{ klg lajfx kZrft uxj/ -k"hf
sf]7f_ df hfg] clwsf/ x'G5 . ljz]if cj;/df dlxnfx¿n] b]ptf k"hfsf] nflu
l;+uf/k6f/ ug]{ ub{5g\ . Pp6f kl/jf/df Pp6f dlxnfn] l;+uf/k6f/ ug{ yfn] kl5
p;n] OR5fPsf] JolQm ge]6'Gh]n cyf{t\ csf]{ dlxnf ;b:o k"0f{ clwsf/
gkfpGh]n pg}n] ;Dk"0f{ sfo{x¿ ug'{kg]{ x'G5 .
afFt/ hfltsf ;fdflhs ;+:sf/x¿ M
dflg; ;fdflhs k|f0fL xf] . ;dfhn]
k|lt:yflkt u/]sf lgod dfGg' p;sf] k|yd bfloTj x'g cfpF5 . ;dfhdf ;dfj]z x'g]
lznl;nfdf x/]s ;d"xsf] cf–cfˆg} cjwf/0ff / bz{g ljsf; ePsf] x'G5 . ;f]xL
cg';f/ ;dfhdf cfkm"nfO{ pEofpg] sfd ub{5 . cg]sf} ;fdflhs ;+:sf/x¿ dWo]
k|d"v xf] hGd, lajfx / d[To' ;+:sf/x¿ . s'g} klg ;fdflhs k|f0fLnfO{ oL
;+:sf/x¿n] 7"nf] dxTj /fVb5 .
afFt/ ;d'bfodf hGd, lajfx, d[To' OToflb
;+:sf/x¿df k'/f]lxtnfO{ lgo'Qm ub}{gg\ . oL ;d'bfosf dflg; cfkm" :jo+ tyf
xhfd -7fs'/_ / To;}u/L efGhf tyf ufpFsf] ;/bf/af6 af tf]lsPsf] hftLo a'h|'snfO{
k"/f]lxt dfg]/ sfd lng] ub{5g\ . logLx¿n] g} ;fdflhs ;+:sf/x¿nfO{ lg/Gt/tf
lbPsf] kfOG5 .
cfly{s cj:yf M
of] ;d'bfo Ps u/Lj
;d'bfo xf] . k|foMh;f] alga'tf] u/]/ hLljsf]kfh{g ug'{ logLx¿sf] lbgrof{ xf] .
v]tL ls;fgL ug'{ klg of] hfltsf] Pp6f k]zf xf] . s]lx ;DkGg kl/jf/x¿ klg
kfOG5g\ . pgLx¿ cfkm" nufot c?x¿nfO{ v]tdf sfd ug]{ u/fpg] ub{5g\ . sltko
afFt/ ;d'bfosf dflg;x¿ zx/ ahf/df uP/ ljleGg zLk l;sL cfly{s cfh{g ug]{ ub{5g\
. z}lIfs cj:yf Psbd} Go"g ePsf]n] gf]s/L k]zfdf yf]/} JolQmx¿ dfq nfu]sf]
kfOG5 . xfn cfP/ zx/ ahf/df l/S;f rnfpg], ld:qLsf] sfd ug]{, Hofnfbf/L sfd
ug]{, ;fy} uf8L rnfO{ cfo cfh{g ug]{
ub{5g\ . ufpFlt/ sltko dflg;x¿ clwof v]t u/]/ cfˆgf] u'hf/f u/]sf] klg kfOG5 .
s]xL jif{otf j}b]lzs /f]huf/ kmi6fPsf] 5 . w]/} o'jfx¿ dn]l;of nufotsf vf8L
d'n'sx¿df uO{ cy{ cfh{g ug]{ u/]sf 5g\ . o;n] of] ;d'bfosf] cfly{s cj:yf s]lx
xb;Dd dha"t agfpg] sfd u/]sf] 5 .
z}lIfs cj:yf M
afFt/ hflt
lzIffsf] If]qdf ;fx|} k5fl8 k/]sf] hflt xf] . klxn]sf] t'ngfdf z}lIfs :t/ a9]tf
klg pRr lzIff xfl;n ug]{ JolQm Psbd} sd kfOG5 . d}n] o; ;d'bfoaf6 :gftsf]Q/ tx
pQL0f{ ug]{ klxnf] JolQmsf] ¿kdf ;f}efUo kfPsf] lyPF . d kZrft :gftsf]Q/ ug]{
s]lx JolQm ylkPsf 5g\ h'g cf}+nfdf uGg ;lsG5 . h:t} ;Kt/Lsf] laho s'df/ ;/bf/n]
Joj:yfkgdf, df]/+usf] /d]z ;/bf/n] ;dfhzf:qdf, ;'g;/Lsf] ;ltz ;/bf/n]
/fhgLltzfqdf :gftsf]Q/ u/]sf 5g\ . :gfts ug]{ yf]/} JolQm eP klg k|fljlwstkm{
h:t} :6fk g;{, cgld, l;=Pd=P=, 8]G6/ xfOh]lhi6, cf]e/l;o/, Ol~hlgol/ª u/]sf
s]lx JolQmx¿ kfOPsf 5g\ . clwsf+z afFt/ ;d'bfosf o'jfx¿ o'jtLx¿ P;=Pn=;L= ;Dd
pQL0f{ u/]sf] / o'jfx¿ j}b]lzs /f]hsf/tkm{ cfslif{t ePsf] kfOPsf] 5 . yf]/} dfq
;+Vofdf afFt/ ;d'bfosf] JolQm lghfdlt ;]jftkm{ nfu]sf] kfOPsf] 5 .
hftLo ;+37g M
x/]s hft hfltn]
cfˆgf] hftLo tyf juL{o pTyfgsf] nflu ;+3 ;+:yfx¿ vf]Ng] u/]sf] kfOG5 . of]
;d'bfon] klg cfˆgf] hftLo pTyfgsf] nflu g]kfn afFt/ ;/bf/ sNof0fsf/L ;ldltsf]
gfdsf] hftLo ;+u7g :yfkgf u/]sf] 5 . k|yd ;Dd]ng @)%# ;fndf ef}8fxfdf cfof]hgf
u/L @! ;b:oLo s]GbLo ;ldlt lgdf{0f u/L sfo{ ub}{ cfPsf] lyof] . h;sf] g]t[Tj
;/o'u ;/bf/n] ug'{ePsf] lyof] eg] bf]>f] / t]>f] ;Dd]ngdf emf]/fxf6
df]/+usf] >L df]xg ;/bf/ s]Gb|Lo ;efkltsf] ¿kdf sfo{ ub}{ cfpg' ePsf] 5 .
xfnsf] s]Gb|Lo ;ldlt ^! ;b:oLo /x]sf] 5 .
/fhg}lts
cj:yf M
of] hfltsf]
/fhgLltdf sd kx'Fr b]lvG5 . x'gt b'a} ;+ljwfg ;ef lgjf{rgdf ;dfg'kflts tkm{
g]kfnL sfFu|];af6 sljtf ;/bf/ ;ef;bdf lgjf{lrt x'g' ePsf] lyof] . kl5Nnf]
lgjf{rgdf klg df]/+uaf6 sNkgf ;/bf/ g]kfnL sfFu|];sf] tkm{af6 ;dfg'kflts ;f+;b
aGg ;kmn x'g' ePsf] 5 . To;}u/L :yfgLo :t/df klg ;'g;/L, df]/+u, ;Kt/L
lhNnfx¿df ljleGg ufpFkflnsf tyf gu/kflnsfdf ;b:ob]lv pk–d]o/;Dd aGg ;kmn ePsf
5g\ . t/ /fHon] h'g cg'kftdf ;xeflu u/fpg' kg]{ xf], To; :t/df x'g ;s]sf] 5}g .
/ klg /fhgLltdf s]lx ;xeflutf eg] kfOPsf] 5 .
afFt/ hfltsf rfF8kj{x¿ M
x/]s
;d'bfon] cf–cfˆgf] ;+:s[lt cf–cfˆg} tl/sfn] dgfpg] ub{5g\ h'g pgLx¿sf] hftLo
klxrfg klg xf] . afFt/ hfltx¿ jif{el/ ljleGg rfF8kj{x¿ dgfpg] ub{5g\ . of]
hfltsf] rfF8kj{ ciff9af6 z'¿ x'G5 / j}zfvdf ;dfKt x'G5 . o; ;d'bfodf Pp6f pvfg
5 æ3/L k;f/], l;/jf p;f/]Æ . 3/Ln]
kj{sf] z'¿jft u5{ / l;¿jf d]nfn] ;dfKt kf5{ cyf{t\ 3/L kj{ h'g ciff9 dlxgfdf
kb{5, ToxfFaf6 o; ;d'bfosf] rfF8kj{sf] z'?jft x'G5 . To; kl5 cb|f h'g >fj0fdf k5{ . tLhsf]
ef]lnkN6 rf}7L rfFb eGg] kj{
dgfpF5g\ . To;}u/L /f]kfOsf] z'¿jftdf ujul/of
dgfOG5 h'gj]nf afhf ufhf ahfP/ v]tdf uO{ wfg /f]kfOsf] z'¿jft ul/G5 . lxnf]
5\ofkf5\ofk u5{g\ / /dfOnf] ub{5g\ . /f]kfO{sf] clGtd lbgnfO{ stkvf/sf] gfdn] /dfOnf] ub{5g\ . /f]kfOsf]
s]lx ;do kl5 lhtLof kj{ agfpF5g\ .
o; kj{df dlxnfx¿sf] k|d'v ;xeflutf x/]sf] x'G5 . o; ;d'bfodf Pp6f pvfg g}
k|rlnt 5 – ælhtLof kfj}g j/ ef/L, lwofk'tfs] 7f]Os ;'tfj], ckgf v\of e}/ e}/
yf/L .Æ lhtLof kj{ ;fx|} ufx|f] x'G5 . s]6fs]6LnfO{ ;'Tg nufOG5 / cfkm"
yfn e/L e/L vfG5g\ . cyf{t\ of] kj{ /ftL dgfOG5 . lhtjfxg b]ptfnfO{ l3/f}nfsf]
kftdf blx Ro"/f d'5]/ dWo/ftdf r9fOG5 . To; kl5 df5fsf] dL7f] kl/sf/ agfP/
vfg] ub{5 . s]6fs]6L ;'lt;s]sfn] pgLx¿nfO{ ;xefuL u/fOb}g . p7Lxfn]df pgLx¿nfO{
ksfOPsf] kl/sf/ vfg lbOG5 .
bz}+
of] hfltsf] cfˆgf] ;+:s[lt xf]Og . / klg o; kj{df gofF gofF n'uf nufpg], dL7f]
vfg]s'/f vfg] tyf bzdL d]nf eg{ hfg] ub{5g\ . sf]hfu|t k"l0f{dfsf] /ft uf]7fn] kj{ dgfpF5g\ . rfdnsf] kL7f]sf]
aluof agfO{ afkmdf ksfpF5g\ . df5f clgjfo{ ePsf]n] of t lsg]/ of cfkm}+ df5f
df/]/ NofO{ To;sf] dL7f] kl/sf/ agfP/ ;a} kl/jf/ ldn]/ vfg] / /dfOnf] ug]{
k|rng 5 .
;'s/fOt
-ltxf/_ afFt/ hfltsf] k|d"v rfF8 xf] . of] rfF8 xiff]{pNnf;sf ;fy
dgfOG5 . x'g t od k~rs elgPtf klg d"Vo lbg nIdL k"hf xf] . ljleGg
:yfgdf lbof] afn]/ nIdL k"hf ul/G5 . 3/d"nLx¿ ;07Lsf] x'Ssf agfP/ v]t
v]tdf uO{ lbkfjnL ub{5g\ . ;fy} nIdL cfudgsf] k|fy{gf ub{5g\ . ToxL lbgb]lv
ufO{ uf]?nfO{ xl/of] wfg -gkfs]sf]_ sf] af]6 sf6]/ NofO{ vfg lbOG5 . To;nfO{
ub|f eGb5g\ . ef]lnkN6 ljxfg} s]6fs]6Lx¿ cl3Nnf] a]n'sL ;08Ln] agfPsf] x'Ssfsf]
s]lx efu arfP/ /fv]/ gfª\nf] 76fpFb} ævfOdf/] ;'s/ftL, 8]ªfOl;o} ;'kÆ ltxf/df
/fd|f] vfOG5 eg]/ gfª\nf] 76fPsf] eGb} ufpF5g\ . ef]lnkN6 ljxfg}b]lv kl/sf/
agfpg z'¿jft ub{5g\ . aluof tof/ ub{5g\ . ljleGg k|sf/sf df;' -h:t} ;'+u'/,
v;L, xfF; OTofbL_ dL7f] agfP/ ksfpF5g\ . k'¿ifx¿ xnf], h'jf, sf]bfnf], 6]jn,
s'l;{ OTofbL ;kmf u/]/ Ps 7fpFdf /fvL kL7f], l;Gb"/, b'jf], wfgn]
k"hf ub{5g\ . To;kl5 vfglkg z'¿ x'G5 . aluof, Ro"/f, df;' / /S;L
vfg] /dfOnf] ug]{ ub{5g\ . lbpF;f] …x'/Ú
xfNg] rng x'G5 h'g xfn cfP/ nf]k x'g nfu]sf] 5 . ufO{, uf]? Ps 7fpFdf e]nf
kf5{g\ / s]lx xl/of] 3fF;sf] la6f agfP/ ufO{ uf]? dfly ˆofFSg] ub{5g\ . o;nfO{ …uf]j4{gÚ
k"hf klg elgG5 . o; lbg ufO{ uf]?nfO{ ljleGg k|sf/sf] /+usf] a'§f klg lhp
e/L nufO{ lbg] rng 5 . clGtd lbg cyf{t\ …df]6fdf]6LÆ h'g clxn] cfP/ efO6Lsf ePsf]
5, To; lbg vf; u/]/ ljaflxt lbbL alxgLsf] 3/df Ro"/f d'/xL e"hfsf]
kf]sf] agfP/ hfg] ub{5g\ . To; /ft bfh' efO lbbL alxgLsf] 3/df a:5g\ / ef]lnkN6
lbbL alxgLnfO{ cfkm";Fu} 3/ lnP/ cfpF5g\ . o;/L lbbL alxgLnfO{ 3/
NofO;s]kl5 ;'s/fOt -ltxf/_ kj{sf] cGTo x'G5 . xfn cfP/ …df]§fdf]§LÆ k|yf x/fpg
nflu ;s]sf] 5 . cGo ;dfh h:t} afFt/ ;dfhn] klg efO6Lsf nufpg yfn]sf] 5 .
df3L
-df3] ;+qmflGt_ afFt/ hfltsf] csf]{ k|d"v rf8 xf] . df3Ldf ljxfg}
g'xfpF5g\, kljq x'G5g\ / vfgfdf u'F8 lvr8L -;Vv/ xfn]sf] vL/_ / t/sf/L vfG5g\ .
To;} u/L cGo kl/sf/x¿ h:t} rfs', ;Vv/v08, t¿n vfg] tyf hLpe/L tf]/Lsf] t]n
nufpg] u5{g\ . lbpF;f] ltnsf], Ro"/fsf] tyf d'/xL e"hfsf] n8\8' agfP/
a]n'sLkv ;dfhdf a:g] ;Dk"0f{ kl/jf/x¿ cf–cfˆgf] efF8f]df s]xL n8\8' NofO{
s"n b]jtf u]+8l;+xsf] k"hf u5{g\ . pQm lbg ;+'u'/sf] aln klg lbg] rng
5 . aln lbO;s]kl5 df;' c+zj08f u5{g\ / 6fpFsf] / Pp6f lkmnf /fv]/ To;sf]
df;'af6 a]n'sf ;/bf/sf] 3/df ef]h u5{g\ . hxfF ;a} k}/hgx¿ ;l/s x'G5g\ . pQm
cj;/df /S;L vfg] gfrufg ug]{ tyf /dfOnf] ug]{ klg ub{5g\ .
xf]nL
csf]{ k|d"v rfF8 xf] . o; kj{sf] lbg rfdnsf] kL7f]sf] /f]6L -k'jf_ ksfpg],
df;' ksfpg] /S;L vfg], ;d"xdf gfrufg ug]{, 3/3/ hfg] / s]lx /sd ;+sng u/L
k'gM /dfOnf] ug]{ ub{5g\ . xf]nLnfO{ o; ;d'bfodf k'gM ldngsf] kj{ klg elgG5 .
nfdf] ;dob]lv af]nrfn gePsf] kl/jf/;Fu /+u, clj/ dfkm{t Ps csf{sf] ufnfdf nufP/
ltQtf d]6fpg] u5{g\ / Ps} 7fpF a;]/ /dfOnf] u/]/ dgfpF5g\ .
l;/jf
afFt/ ;d'bfosf] jif{sf] clGtd kj{ xf] . x'g t of] jif{sf] z'¿df k5{ / klg
o;nfO{ clGtd kj{ gfd lbOPsf] 5 . of] kj{ kl5 s/Lj # dlxgf s'g} kj{ x'Fb}g .
l;/jfdf gofF n'uf nufpg] /dfOnf] ug]{, d]nf hfg] clg dL7f] dL7f] vfg] rng x'G5
. x/]s gofF jif{df of] ;d'bfon] …h'/lzQnÚ dgfpF5g\ . h;cg';f/ ljxfg} g'xfP/
cDvf]/fdf kfgL lnO{ klxn] kfl/jfl/s b]ptfnfO{ hn r9fO{ cfkm"eGbf
7"nf]sf] uf]8fdf hn ck{0f u/L cflzjf{b lnG5g\ eg] cfkm" eGbf ;fgf]sf]
6fpsf]df kfgL 5\ofkL cflzjf{b lbG5g\ .
hGd M
afFt/ ;d'bfodf hGdnfO{ Pp6f
dxTjk"0f{ 36gfsf] ¿kdf lnOG5 . vf; u/]/ ue{jtL dlxnfn] cGo dlxnfx¿sf]
;xof]udf 3/df g} ;Gtfg hGdfpg] ub{5g\ . cGo ;'l9gLx¿sf] ;xof]udf ;Gtfg hGdfO{
;s]kl5 ;'Ts]/L dlxnfnfO{ 3/sf] s'gfdf aRrf;Fu} Gofgf] kf/]/ /flvG5 . To;
sf]7fnfO{ …;f}/L3/Ú elgG5 . To; 3/df aRrf hGdfPsf] dlxnfn] !! lbg;Dd a:g'kg]{
x'G5 . ;Gtfg hGdfpg' cl3 dlxnf ue{jtL ePsf] yfxf kfPkl5 dfOtLtkm{af6 cfdf, a'af
jf efph"n] lv/, /f]6L, ld7fO{, kmnkm"n tyf Ps k|sf/sf] 3/d} tof/
kf/]sf] ;ft' h;nfO{ …;bxf}/Ú elgG5, lnP/ cfpF5g\ / 5f]/Lr]nLnfO{ v'jfP/
kms{G5g\ . ue{jtL dlxnfnfO{ PSn} lx8\g tyf u¿+uf] sfd ug{ lbOb}g . ;do kl/jt{g
;Fu} cfhsn :jf:Yorf}sL, c:ktfndf uP/ klg ;Gtfg hGdfpg] k|lqmofsf] z'¿jft ePsf]
5 .
aRrfsf] hGd e};s]kl5 ;'8]gLnfO{ clgjfo{
¿kdf af]nfOG5 . ;'8]gL vf; u/]/ rdf/ ;d'bfoaf6 af]nfOG5 . pQm ;'8]gLnfO{
…bul/gÚ elgG5 . bul/gn] aRrfsf] ;fngfn, l;Ssf tyf df6fsf] efF8f]sf] 6'qmf h;nfO{
…lem6\sfÚ elgG5, sf] ;xof]un] sf6\b5g\ . ;fngfn sf6] jfkt bul/gnfO{ s]lx l;bf
-rfdn, bfn, t/sf/L_ tyf s]lx /sd lbOG5 . aRrf hGd]sf] 5 lbgdf 57L x'G5 . s'g}
vf; cj:yfdf h:t} hGd]sf] ef]lnkN6 cf}+;L jf k"l0f{df k/]df Ps lbg jf b'O{
lbgdf g} 57Lxf/ ub{5g\ . o; lbg aRrfnfO{ g'xfO{ w'jfO{ u/]/ ;kmf kfb{5g\ .
ao/sf] sf9f, aj'/sf] sf9f, la/fnf]sf] /f}+, s's'/sf] /f}+ NofP/ cfuf]df
hnfpFb5g\ . o;f] ug'{sf] cy{ s's'/, la/fnf]sf] /f}+sf] Pnlh{af6 aRrfnfO{
hf]ufpg' xf] . o; lbg aRrfsf] gfd /flvG5 . aRrfsf] gfd hGd ;dosf] 36gf, af/,
dlxgf cflbsf] cfwf/df lgwf{/0f ub{5g\ . h:t} cfOtaf/ hGd]sf]nfO{ /}ljof,
;f]daf/ hGd]sf]nfO{ ;f]Dgf, d+unaf/ hGd]sf]nfO{ dªn' cyjf d+unL, a'waf/
hGd]sf]nfO{ a'wgf, a'wgL, lalxaf/ hGd]sf]nfO{ a[x:klt, z'qmaf/ hGd]sf]nfO{
z'qm' tyf zlgaf/ hGd]sf]nfO{ zlgof eGg] h:tf] gfd lbOG5 . To;} u/L gfdf+s/0f
ug]{ qmddf s'g} 36gf, dlxgf, :yfgsf] cfwf/df klg gfdfs/0f ul/G5 . u|x, gIfq,
/fzL OToflbnfO{ of] ;d'bfon] vf;} dxTj lbPsf] kfOb}g . !! lbg;Dd ;'Ts]/LnfO{ 3/
aflx/ lg:sg lbOb}g . !! lbgsf] /flt ;'Ts]/Ln] Pp6f cfOdfO{nfO{ ;fyL nu]/ 3/
glhssf] Ogf/, 6\o"j]ndf uP/ kgL lgsfNb5] / !@ cf}+ lbgsf] lbg ;'Ts]/LnfO{
rf]VofP/ k"hf ug]{, ;'Ts]/L u/fpg ;xof]u ug]{ cfOdfO{x¿nfO{ e]nf af]nfP/
k/]jfsf] jnL lbG5g\ . dlxnfx¿nfO{ jnL lbOPsf] pQm k/]jfsf] df;' v'jfOG5 /
;'Ts]/L cfOdfO{ rf]vf] eP/ p:n] 5f]Psf] kfgL / cGo rLh rNg yfNb5 .
afFt/ ;d'bodf d'08g -5]j/_ lj/n} ul/G5 .
x'g] vfg]n] dfq % jif{ k'u]kl5 3/df xhfd af]nfO{ afnssf] skfn sf6L 5]j/ ul/G5 .
To; lbg cfkmGt 5/l5d]snfO{ 8fs]/ ef]h v'jfpg] rng 5 .
afFt/ ;d'bfodf lajfx ;+:sf/ M
s'g} klg ;dfhdf
lajfx Pp6f dxTjk"0f{ k/Dk/f xf] . o; hfltdf lajfx leGg} k|sf/n] ;DkGg
ul/G5 . o; hfltdf /x]sf] ljleGg lajfx h:t} 3/9'SsL, p//L{, emf]6ks8L afx]s dfuL
lajfx, uGwj{ lajfx OToflb klg 5g\ . dfuL ljaxsf] xsdf ljleGg txx¿ kf/ ul/G5 .
dfuL lajfx xfn cfP/ s]6fs]6Lsf]
b]vfb]vaf6 z'¿ x'G5 . Ps csf{n] dg k/fPkl5 b'O{ kl/jf/sf 3/d"nLx¿ a;L
a}jflxs sfo{qmdx¿sf] ltly ldlt to ub{5g\ . ;a}eGbf klxn] eTv} ul/G5 . h; cg';f/
s]6L kIfaf6 s]xL JolQm s]6f kIfdf hfG5g\ . pQm lbg w]/}eGbf w]/} kl/sf/x¿ ksfP/
v'jfOG5 . To;kl5 s]6L kIfaf6 s]lx JolQmx¿ -vf; u/]/ ljhf]8f ;+Vof_ uO{ lajfxsf]
lbg tf]S5g\ . lajfxsf] b'O{lbg cl3 hftLo a|fDx0f af]nfO{ ;Togf/fo0f eujfgsf]
k"hf ub{5g\ . Ps lbg cufl8 s]6L tkm{af6 ltns lbgsf] nflu ljhf]8 ;+Vofdf
kl/jf/ nufot ;dfhsf k'¿ifx¿ a]n'sf a]x'nfsf] 3/df hfG5g\ . ltns lbg cfpg]
kfx'gfnfO{ eJo :jfut ug]{ k/Dk/f 5 . ltns lbO;s]kl5 kfx'gfx¿nfO{ dL7f] dL7f]
kl/sf/ v'jfpg] rng 5 . Toltdfq xf]Og, ;'Tg] a]nf s]lx o'jfx¿n] ltns lbg cfPsf]
k'¿ifx¿ h;nfO{ …k~rl/ofÚ elgG5, sf] lhp dflnz ug]{ ub{5g\ . xfn cfP/ lhp dflnz
ug]{ k/Dk/fdf /f]s nufOPsf] 5 .
o; ;d'bfosf] lajfx k|foM /fqL nugdf ug]{
ub{5g\ . a]n'sL hGtLx¿nfO{ -al/oftL_ eJo :jfut ul/G5 . lajfxsf] a]nf k|d"v
e"ldsf dlxnfx¿sf] x'G5 . pgLx¿n] k/Dk/fut uLt ufpFb} ljleGg a}jflxs ljlw
k"/f ub{5g\ . o; hfltsf] lajfxsf] k|d"v cfsif{0f eg]sf] b'O6f afF;sf]
6'qmf -a}xªf / k6}x_ 3f]6]/ cfuf] lgsfNg' xf] . of] cfuf] glg:s'~h]n cGo ljlwx¿
ul/b}g . hGtx¿n] klg cfkm";Fu NofPsf] a}xªf / k6}x Ps csf{;Fu 3f]6]/ cfsf]
lgsfNb5g\ . To;kl5 dlxnfx¿n] g} ljleGg lsl;dsf] uLt ufpFb} ljlwx¿ k"/f
ub{5g\ . sGofbfg vf; u/]/ a'afn] ug]{ ePsf]n] lrl6Ss agfOPsf] d08k leq a]x'nf /
a]x'nL aLrdf a'af a;]/ sGofbfg ub{5g\ . hGtLnfO{ vf; u/]/ @$ 306f;Dd /fVg]
k/Dk/f /lx cfPsf]df xfn ;do 5f]6\ofP/ !) b]lv !@ 306f kl5 a]x'nL cGdfP/
k7fpFb5g\ .
a]x'nfsf] 3/df a]x'nL leq\ofO;s] kl5 klg s]xL ljlwx¿ ub{5g\ h:t} r'dfpg],
;'kf8L v]nfpg] OToflb . a]x'nL NofO;s]kl5 ufpFn]x¿nfO{ af]nfP/ ef]h v'jfO;s]
kl5 lajfx ljlwjt ¿kdf ;DkGg x'G5 . a]x'nL;Fu cfPsf efOalxgLx¿ h;nfO{ …;l/oftLÚ
elgG5, To;lbg ;Fu} a:5g\ . k'/fgf] lgod cg';f/ To;} lbg a]x'nL kms{g] eP klg
xfn ;l/oftLx¿nfO{ kmsf{O a]x'nL ToxL a:5g\ / ef]ln kN6 HjfO{;Fu} dfOt cfpFl5g\
. h;nfO{ …3'/faf}x/LÚ elgG5 . To; kZrft kms]{/ cfO{ gf} lbgkl5 lgoldt ¿kdf cfO{
hfO{ z'¿ x'G5 . z'¿sf lbgx¿df a]x'nLn] rfx] dfOt hfFbf xf];\ jf dfOtaf6 3/
kmls{bf xf];\, s]lx sf]z]nL h:t} t]ndf tf/]sf] rfdnsf] kL7f]sf] /f]6L, vL/
OToflb nfg] ub{5g\ h;nfO{ …;g]zÚ elgG5 . ;gz cfpFbf a]x'nLsf] cfdf jf
efph"n] k|To]s kl/jf/df yf]/} yf]/} u/]/ afF8\g] ub{5g\ .
afFtf/ ;d'bfodf d[To' ;+sf/ M
afFt/ ;d'bfodf
d[To' ;+:sf/ s]lx xb;Dd km/s 5 . s;}sf] d[To' ePsf] v08df To; kl/jf/af6 Pshgf
dfq …stf{Ú a:5g\ . hltj6} 5f]/f eP klg olb pgLx¿ …stf{Ú a:g] cj:yf gePdf gflt
klg …stf{Ú a:g kfpF5g\ . d[t z/L/nfO{ l;w} k|j]zåf/af6 lgsflnb}g . 3/5]psf]
af/]sf] …6f6LÚ vf]n]/ lgsflnG5 . af6f]df 6Lnf tyf tf]/L 5b}{ nfG5g\ . k|foM
u/La kl/jf/ ePsfn] d[t z/L/nfO{ lrxfg vg]/ uf8\g] ub{5g\ . sf]lx sf]lxn] dfq
3f6df nu]/ hnfpg] ub{5g\ . ;+:sf/ u/]/ cfO;s]kl5 stf{nfO{ leGg} a:g] Joj:yf
ldnfOG5 . d[To'sf] bf]>f] lbg '…b"wd"xÚ ul/G5 . h;df x/]s kl/jf/n]
b"w lnP/ cfpF5g\ / ufpF ;dfhnfO{ af]nfP/ ;fdfGo vfg]s'/fsf ;fydf b"w
vfg lbOG5 . rf}yf] lbg ;fdfGo ljlw u5{g\ . h;nfO{ …x}/r~r]Ú elgG5 . ;+:sf/
u/]sf] 7fpFdf jf gbL lsgf/ uP/ s]lx vfg]s'/f agfO{ d[t cfTdfnfO{ r9fOG5 .
;ftf}+ lbgsf] lbg cfOdfOx¿ 3f6df uP/ g'xfp5g\ h;nfO{ …;t nxf}gÚ elgG5 . To;}
a]n'sf ufpF ;dfh a;]/ cfkmGtx¿nfO{ lgDtf] afF8\g] tyf lgDtf] k'¥ofpg] hfg]
JolQmsf] 6'ª\uf] nufpF5g\ . P3f/f}+ lbgsf] lbgnfO{ …gf]xs]zÚ elgG5 . To; lbg
dlxnfx¿n] gª sf6\g] tyf k'¿if ;b:ox¿n] skfn tyf gª sf6\g] ub{5g\ . afx|f}+
lbgnfO{ …kf/0fÚ elgG5 . To; lbg ;dfh af]nfP/ ef]h VofOG5 . To; a]n'sf klg
;dfhnfO{ v'jfpg] rng 5 . t]x|f}+ lbg …z'4fz'4LÚ sf] lbg, To; lbg lgDtfn', ;dfh
;a} ldn]/ ef]h u5{g\ . To; ;do …stf{Ú a;]sf] JolQmnfO{ aLrdf /fv]/ g"g
ePsf] vfg]s'/f vfg lbOG5 . To; cl3 afx|lbg ;Dd stf{n] g'g vfg kfpFb}g . stf{
ag]sf] JolQm ;a}nfO{ k|0ffd u/]kl5 ef]h z'¿ x'G5 / a]n'sf ljlwjt ¿kdf d[To'
;+:sf/ klg ;dfKt x'G5 . To; a]n'sf 3/ kl/jf/sf ;b:ox¿n] clgjfo{ ¿kdf Ps 6'qmf
l;b|f df5f vfg'kg]{ x'G5 . To; a]n'sf df5f gvfP, slDtdf $% lbg jf ! jif{;Dd
df5f df;' vfg kfOb}g .
;Gbe{ ;fdfu|Lx¿ M
– /fO{, u+uf . @)^# . g]kfndf afFt/ ;d'bfosf] dlxnfsf]
;fdflhs, cfly{s cj:yf M df]/+u lhNnf xflQd'8f uf= lj=;=sf] :ynut ;dfhzfl:qo
cWoog . zf]wkq . l6=o"= k]; ul/Psf] .
– cfrfo{, k]zn . @)$* . ;+/If0f ug'{kg]{ hflt afFt/ M
g]kfn klqsf jif{ @@ c+s # . sf7df08f} M d'b|0f tyf k|sfzg ljefu, n]vg tyf
;+kfbg zfvf, l;+x b/af/ .
– pkfWofo, ls/gbQ . @)$! . emfkf, df]/+u, ;'g;/L
lhNnfsf clt lk5l8Psf d';x/, emfFu8, ;tf/, afFt/ / lwdfn hfltx¿sf] ;fdflhs tyf
cfly{s hLjgaf/] Ps ;j]{If0f . sLlt{k'/ M g]kfnL ;+:s[lt ljefu . ;+Vof ^
– sf]O/fnf, dft[sf k|;fb . @)@# . df]/+usf s]lx hflt
ljz]ifx¿ M sNkgf åL . dfl;s ;flxlTos klqmsf, c+s #, w/fg .
– zdf{ hgsnfn . @)#( . xfd|f] ;dfh Ps cWoog . sf7df08f}+
M ;femf k|sfzg . k[i7 $)), $)!
;/bf/, hxfbL . @)&% . afFt/ hftLsf] Oltxf;, df}lvs
cGt/sftf{, a]zfv # ut] .
–;fksf]6f, /fh]Zj/L . @)%% . xflQd'8f uf=lj=;=sf afFt/
hflt M Ps cWoog, zf]wkq . l6=o"=df k]; ul/Psf] .
Bista, Dor Bahdur (1972). People of
Nepal, Kathmadnu : Ratna Pustak Bhandar.
Chaudhary, P. C. (1965). Bihar
District Gudgeters. Saharsa, Patna:
Secretariate Press.
Chhetri, Dr. Ganesh (1993). Bantar
Settlers of Eastern Nepalese Terain, a Dissertation. Bhagalpur University,
Bhagalpur, India.
Dahal, Dilli Ram (1978). Indian
Ethnic Group in the Nepalese Terai, Research Centre for Nepal and Asia Studues,
T.U.
Hodson, B. (1886). Miscellaneus
Essay Relating Indian Subjects, London :Trabner and Company.
Jha, Hari Bansha (1953). The Terai
Community and National Integretation in Nepal. New Delhi : Centre for Economic
and Technical Studies
Mishra, Shree Kanta (1953). History
of Mithila. Lahariya Sarai : Mitihila Publication.
Population Census National
Report (2011). Central Bureau of
Statistics, Kathmandu, p. 145
Prasad, S. D. (1936). Bihar Census
Report. Saharsa, Patna: Secretariat
Press.
Risley,H. H. (1892). The Tribe and
Caste of Bengal. Calcutta : Bengal Secretariat Press, Vol. 1